کشت و پرورش درخت زیتون
برداشت محصول هدف نهائی همه تلاشهائی است که در سرمایهگذاری و کاشت و داشت انجام میشود و مطلوبترین حالت، زمان است که آنچه به دست آمده در حداکثر اندازه ممکن و تلفات آن حداقل باشد.
زیتونکاری نیز از این قاعده جدا نیست. زیتون از زمانهای بسیار دور در منطقه مدیترانه پرورش داده میشده است و روغن آن نه تنها بهعنوان غذا بلکه بهعنوان دارو و لوازم آرایشی نیز مورد استفاده قرار میگرفته است و امروزه نقش مهمی در رژیم غذائی و اقتصاد ساکنین این منطقه و سایر مناطقی که مبادرت به پرورش آن کردهاند دارد. روغن زیتون در واقع آب میوه زیتون محسوب شده و تنها به وسایل مکانیکی از طریق فشار یا سانتریفوژ از میوهها استخراج میشود.
روغن زیتون از آنجائی که بهصورت کاملاً طبیعی مصرف میشود، ویژگیهای مربوط به طعم و عطر (ارگانولپتیک) آن بسیار بااهمیت است. این ویژگیها مستقیماً به خصوصیات و سلامت میوهای که از آن استخراج میشود، بستگی دارد. بنابراین از باغ زیتون باید در تمام مراحل بهخوبی محافظت شده تا میوهها دچار آسیبدیدگی نشوند.
مسئولیت باغدار زیتون تا همینجا خاتمه نمییابد، بلکه باید در مراحل مختلف داشت و حمل و نقل نیز مراقبت ویژهای اعمال شود تا میوهای که تحویل کارخانه روغنکشی یا کنسروسازی میگردد، همچنان تازگی و کیفیت خود را حفظ کرده باشد. ظهور ماشینهای برداشت و بهکار بردن مواد شیمیائی که برداشت را آسانتر و سریعتر میسازد، در همین رابطه بوده است.
امروزه برداشت محصول زیتون از نظر گرانی نیروی کار و تأمین کارگر، مشکلاتی ایجاد کرده است که قیمت تمام شده برداشت محصول را در مجموع تا ۵۰ درصد درآمد آن برآورد کردهاند، سیستم قدیمی جمعآوری میوه زیتون بهصورت سنتی، اصولاً مبتنی بر برداشت محصول بهطور دستی است که معمولاً مستلزم استفاده از تعداد زیادی کارگر فصلی میباشد.
روش سنتی برداشت بر حسب منطقه، عوارض زمین، ارقام زیتون، سیستم هرس و تربیت درخت متفاوت است.
کاشت زیتون
زیتون درختی است که می تواند سالها در رویشگاه خود باقی بماند و در صورتی که مراقبتهای لازم از آن به عمل آید و درخت سالم باشد، تا مدت های زیادی حتی بیش از یک قرن میوه میدهد. بنابراین در انتخاب نهال آن باید دقت و مراقبت کافی به عمل آید. درخت زیتون وقتی کاشته می شود که درخت(از آبان تا فروردین ماه) در خواب باشد.
کشت زیتون در ایران
این گیاه حدود ۶۰۰ سال پیش هم زمان با مهاجرت گروهی از کردان کرمانجی از حلب سوریه به منطقه رودبار وارد شد.
داشت
از عمده مسائل در مراقبت زیتون آبیاری آن می باشد. بیشترین سطح زیر کشت زیتون در جهان بصورت دیم می باشد به همین دلیل در مورد نیازهای آبی زیتون اطلاعات تحقیق شده زیادی وجود ندارد لیکن معمولی ترین روش مدیریت زمان بندی آبیاری براساس تجربیات گذشته است البته روشن های بهبود یافته ای از قبیل اندازه گیری رطوبت خاک با دست (روش حسی) و یا تجهیزات خاص ... نیز وجوددارد. و از مسائل مهم دیگر داشت گیاه هرس درخت می باشد هرس در زیتون باعث می شود تا درختان جوان زودتر به بار بنشینند محصول تولیدی یکنواخت باشد سال آوری در آن کاهش یابد عمر درخت و در نتیجه طول دوره بهره دهی آن افزایش یابد غالباً هرس پس از برداشت محصول آغاز می شود در باغهائی که میوه زیتون در مرحله ای رسیده سبز به منظور کنسرو سازی برداشت می گردد هرس در ماههای آبان و آذر انجام میشود در مناطقی که خطر سرمازدگی زمستانه وجو دارد در فصل سرد باید از هرس اجتناب کرد زیرا حجم بیشتر تاج درخت هرس نشده، یک سپر حفاظتی ایجاد می کند که خطر سرما زدگی را کاهش میدهد در بیشتر باغهای و زیتون مناطق مدیترانه هرس هر دو سال یکبار انجام می شود البته تحقیق نشان داده شده است که مورد ارقام روغنی بین یک هرس و هرس بعدی سه سال فاصله بهتر است مبارزه با آفات نیز از مراقبتهای لازم در حفظ درخت زیتون می باشد از آفات مهم شپشک سیاه زیتون (saissentia olecce) است که به روش طبیعی با یک نوع کفشدوزک و یا مبارزه شیمیایی می توان با آن مقابله نمود. از دیگر آفات شپشک زیتون (Parlatoria oleae) است که با آن با روش کنترل بیولوژیک و شیمیایی می توان مقابله نمود. از آفات دیگر کنه زیتون (Dxyenus maxwelli) پسیل زیتون (Euphyllura divina ) تر پس زیتون (Liothrips oleae) مگس زیتون (Bactrocear oleae) بید زیتون (prayse oleae)، گره زیتون بیماری لکه طاووسی – بیماری سفیدک پودری – بیماری خوره میوه و نماندهای زیتون می باشد.
هرس کردن در ختان زیتون
به تعداد نظریه های گوناگون در مورد هرس کردن ،شیوه های مختلف هرس وجود دارد.از اطلاعات ذیل می توان فقط به عنوان راهنما استفاده کردودر مورد فواید روش های مختلف هرس کردن واحتیاجات شیوه های گوناگون برداشت محصول به هرس بایستی تحقیق و بررسی نمود.هرس بیش از حد در میان باغداران بدون تجربه مرسوم است.
12-18 ماه اول
*وقتی ارتفاع درخت به300میلیمتر تا 600میلیمتری رسید، شاخه هایی که از زیر 300 میلیمتر شروع به رشد می کنند حذف کنید.
*شاخه هایی که از بالای 300میلیمتری رشد می کنند ،شاخه های اصلی هستند بایستی نصف آنها را قطع نمود تا رشدشان کند گردد.
*شاخه های رشد سریع و قوی را جایگزین شاخه های اصلی آسیب دیده یا کند رشد نمایید.
*وقتی ارتفاع درخت بین 900میلیمتر و 2/1متر باشد،شاخه های در حال رویش از تنه در فاصله بین 300میلیمتر و600میلیمتر را حذف کنید.
*بسته به رقم،تهیه زمین واقلیم،درمدت رشد از 300میلیمتر تا 2متر درختی با تنه راست2/1متر که برای برداشت مکانیکی لازم می باشد بایستی در مدت 18ماه تا 2سال بدست آید.
هرس کردن بایستی محدود به تثبیت شکل درخت به صورت:
* شکل گلدانی بسیار متداول
*شکل تک تنه یا تک مخروطی
*شکل هرمی
*8شکل چند هرمی.
سال دوم تا چهارم به درخت اجازه رشد روی تاج خود می دهند.
*هرس کردن را محدود به حذف شاخه های پایینتراز یک متر و ترمیم یافتن هر آسیبی می کنند.
*درخت بایستی به شکل گلدانی قابل تشخیص در مدت 4سال رشد نماید.
هرس کردن درخت بالغ
*هرس کردن بطور معمول هردو سال انجام می شود.
*بطور سنتی هرس کردن را بعد از برداشت محصول شروع می کنند.
*در مناطق بسیار سرد از هرس کردن در زمستان بایستی اجتناب گردد.
*از هرس کردن در زمان جریان شیره گیاهی اجتناب گردد چون زخم های هرس بطور کامل مسدود وبسته نیستند.
*شدت هرس کردن را بایستی در نظر گرفت.
بارندگی در طی دوره پاییز-زمستان بلافاصله قبل از هرس کردن.
محصول سال های قبل.
وضعیت رویشی درختان در زمان هرس کردن.
محصول مورد استفاده جهت ترش کردن یا روغن.
تراکم کشت و نوع تربیت
درخت را طبق اندام آن به ترتیب ذیل هرس کنید.
- پایه
- پیش بر
- مرکزی
- تاج
درخت زیتون را به چهار قسمت تقسیم کنید.
هرس را از پایه درخت شروع و به سمت تاج ادامه دهید.
*پایه
ضمن هرس کردن،مسیر های جریان آزاد عناصر غذایی از ریشه ها به تاج وپیش بر و برعکس را با هرس تثبیت کنید.ترتیب آزاد راه ها را به صورت جاده های اصلی،جاده های فرعی،خیابان ها،کوچه ها وکوچه های فرعی تصور کنید.
- پاجوش ها عدم تعادل درخت را نشان می دهند.
- سعی در یافتن علت خسارت،هرس بیش از حد،بیماری نمایید.
- پاجوش های رویش یافته را حذف کنید مگر اینکه آنها برای جایگزینی درخت بیمار لازم باشند.
- هر نوع جوانه رویش یافته در زیرشاخه دهی تنه اصلی را حذف کنید.
*پیش بر(apron)
بیشترین میوه درخت در این قسمت تشکیل می شود.
در صورتیکه شک داشته باشید،شاخه ای را قطع نکنید.
- حذف پاجوش ها،شاخه های راست قوی با رشد کم برگ.
- حذف شاخه های پژمرده و آویزان ضعیف که به سمت داخل پیش بر در حال رویش هستند و سایه اندازی دارند.
- حذف شاخه های ضعیف پژمرده که برای فضا رقابت می کنند.
*مرکزی
- شاخه ها را با کمترین مقدار لازم برای جریان هوا و نفوذ نور، قطع کنید.
- نمو شاخه بایستی تقریبا نصف شاخه های پیش بر و تاج باشد.
*تاج فوقانی
- تاج برای نمو درخت مهم است.
- تاج درخت به دو دلیل هرس می شود.
.محدود کردن ارتفاع درخت
.تطبیق دادن به شکل گلدانی
- تاج را فقط از محلی هرس کنید که شاخه اصلی سالم مشخص جای شاخه هرس شده را بگیرد.
توصیه کودی بهینه برای زیتون
●توصیه عمومی برای زیتون
الف) درختان جوان غیر بارور
▪ اوره: ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار
▪بیوفسفات طلایی: ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار
▪ کلرید پتاسیم: ۱۵۰کیلوگرم در هکتار
▪ اسیدبوریک: ۲۵ کیلوگرم در هکتار
▪ سولفات روی: ۵۰ کیلوگرم در هکتار
▪ سولفات آهن: ۲۵ کیلوگرم در هکتار
▪ کود حیوانی پوسیده: ۲ تن در هکتار (هر چه بیشتر بهتر)
ـ توجه۱:
مصرف کودهای آهن، بر، روی هر سه تا پنج سال یکبار توصیه می شود.
ـ توجه۲:
روش مصرف کودهای فوق بصورت چالکود باشد.
ب) درختان بارور
▪ اوره: ۲۵۰ کیلوگرم در هکتار
▪ بیوفسفات طلائی: ۴۰۰ کیلوگرم در هکتار
▪ کلرید پتاسیم: ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار
▪ اسیدبوریک: ۵۰ کیلوگرم در هکتار
▪ سولفات روی: ۵۰ کیلوگرم در هکتار
▪ سولفات آهن: ۵۰ کیلوگرم در هکتار
▪ کود حیوانی پوسیده: ۳ تن در هکتار (هر چه بیشتر بهتر)
ـ توجه۱:
مصرف کودهای آهن، بر، روی هر سه تا پنج سال یکبار توصیه می شود.
ـ توجه۲:
روش مصرف کودهای فوق بصورت چالکود باشد.
● بر مبنای هر درخت
الف) درختان جوان (غیر بارور)
▪ ازت: ترجیحا به صورت نیترات آمونیوم برای هر درخت
▪ پتاسیم
▪ سولفات پتاسیم: ۷۵۰ گرم برای هر درخت
▪ فسفر
▪ بیوفسفات طلائی: ۵۰۰ گرم برای هر درخت
▪ منیزیم
▪ سولفات منیزیم: ۵۰۰ گرم برای هر درخت
▪ گوگرد
▪ ساری کود با بیو گوگرد طلائی: ۵۰۰ گرم برای هر درخت
▪ آهن
▪ سولفات آهن: ۱۵۰ گرم برای هر درخت
▪ بر
▪ اسیدبوریک: ۱۰۰ گرم برای هر درخت
▪ روی
▪ سولفات روی: ۲۰۰ گرم برای هر درخت
▪ منگنز
▪ سولفات منگنز: ۱۰۰ گرم برای هر درخت
▪ مس
▪ سولفات مس: ۵۰ گرم برای هر درخت
▪ کود حیوانی: ۱۰ کیلوگرم برای هر درخت
کود میکروی کامل به صورت محلول پاشی (سه بار) در طول فصل رشد با غلظت سه الی پنج در هزار در هر بار در تمام مراحل رشد توصیه می شود.
ب) درختان بارور (۱۵-۶ سال)
▪ ازت
▪ نیترات آمونیوم یا سولفات آمونیوم
▪ دو کیلوگرم برای هر درخت
▪ پتاسیم
▪ سولفات پتاسیم: یک کیلوگرم برای هر درخت
▪ فسفر
▪ بیوفسفات طلائی: ۷۵۰ گرم برای هر درخت
▪ منیزیم
▪ سولفات منیزیم: یک کیلوگرم برای هر درخت
▪ گوگرد
▪ ساری کود با بیو گوگرد طلائی: یک کیلوگرم برای هر درخت
▪ آهن
▪ سولفات آهن: ۲۵۰ گرم برای هر درخت
▪ بر
▪ اسیدبوریک: ۱۵۰ گرم برای هر درخت
▪ روی
▪ سولفات روی: ۲۵۰ گرم برای هر درخت
▪ منگنز
▪ سولفات منگنز: ۱۵۰ گرم برای هر درخت
▪ مس
▪ سولفات مس: ۱۰۰ گرم برای هر درخت
ج) درختان بارور (بیشتر از ۱۵ سال)
▪ ازت
▪ نیترات آمونیوم یا سولفات آمونیوم: سه کیلوگرم برای هر درخت
▪ پتاسیم
▪ سولفات پتاسیم: 1.5 کیلوگرم برای هر درخت
▪ فسفر
▪ بیوفسفات طلائی: ۱۰۰۰ گرم برای هر درخت
▪ منیزیم
▪ سولفات منیزیم: 1.5 کبلوگرم برای هر درخت
▪ گوگرد
▪ ساری کود با بیو گوگرد طلائی: یک کیلوگرم برای هر درخت
▪ آهن
▪ سولفات آهن: ۵۰۰ گرم برای هر درخت
▪ بر
▪ اسیدبوریک: ۲۵۰ گرم برای هر درخت
▪ روی
▪ سولفات روی: ۲۵۰ گرم برای هر درخت
▪ منگنز
▪ سولفات منگنز: ۱۵۰ گرم برای هر درخت
▪ مس
▪ سولفات مس: ۱۰۰ گرم برای هر درخت
▪ کود حیوانی پوسیده: ۲۰ کیلوگرم برای هر درخت
پتاسیم، فسفر، منیزیم، ریزمغذیها و ۳/۲ ازت در اواخر زمستان و اوایل بهار و بقیه ازت در اواخر بهار مصرف شود. از انجائیکه سیستم ریشه های تغذیه کننده زیتون در نزدیکی تنه و تقریبا در سطح قرار دارند لذا باید کودهای مورد نظر در زیر سایه انداز درخت جایگذاری شوند. ازت زمانی که خاک هنوز خیس است بعد از آبیاری به صورت پخش سطحی به کار برده شود ولی فسفر، پتاسیم، منیزیم و کودهای محتوی عناصر ریزمغذی با حفر چالکود و مخلوط کردن با کود الی در عمق خاک قرار داده شوند.
- استفاده از کودهای حاوی گوگرد، به دلیل نقش این عنصر در سنتز روغن و نیز بهبود خواص شیمیایی خاک قلیایی توصیه می شود.
- در باغهای دیم و نیز در باغهایی که با آب شور آبیاری می شوند بهتر است ازت، فسفر و پتاسیم به صورت محلول پاشی استفاده شوند. به همین منظور اوره، سولفات پتاسیم و منوآمونیوم فسفات هر یک با غلظت دو درصد بکار برده شود. محلول پاشی فسفر و پتاسیم در اواخر فروردین ماه ولی محلول پاشی اوره هر دو هفته یکبار از اواخر شهریور ماه انجام شود. محلول پاشی ریزمغذی ها نیز در صورت نیاز بایستی دو هفته قبل از باز شدن کامل گلها (Full Bloom) و یا در اواخر فروردین ماه انجام شود.
- برای افزایش درصد تشکیل میوه مخلوط ۵ در هزار اوره، اسیدبوریک و سولفات روی را می توان بصورت پائیزه، (بعد از برداشت) و بهاره دو هفته قبل از باز شدن کامل گلها توصیه کرد.
روش سنتی برداشت
▪ جمعآوری میوه از روی زمین
میوه پس از رسیدن با ورزش باد به زمین میریزد و کارگران آن را از روی زمین جمع میکنند. این روش در درختان بلندقامت و هرسنشده اعمال میشود.
▪ چیدن میوه
در این روش برای چیدن میوه از درخت بالا میروند و میوه با دست چیده میشود. این روش بیشتر در برداشت زیتون سبز خوراکی و با دقت انجام میگیرد.
▪ میوهچینی با چوب دستی
به کمک یک تیر چوبی بلند به اندام درخت ضربه زده میشود که موجب شکسته شدن شاخهها و زخمی شدن آنها و آسیبرساندن به محصول سال بعد میگردد.
▪ تکاندن شاخه
در این روش با نیزه با تیرهای آلومینیومی که به یک گیره یا پنجه منتهی میشود. با گرفتن شاخههای جوان موجب لرزش و افتادن میوه میشود.
▪ میوهچینی با شانه
در این روش بهوسیله شانه میوهها شاخهها جدا میشود که خسارت زیادی به سرشاخهها میرساند.
▪ برداشت مکانیکی
۱- ماشینهای کوچک که بهصورت شانهای و یا شیکر شاخه عمل میکنند که در این روش برداشت از زیتونهای خوراکی سیاه برای استحصال روغن مورد استفاده قرار میگیرند.
۲- ماشینهای بزرگ که با تراکتور یا با موتورهای خودکشی سر خود بهکار میافتند. از این ماشینها در نقاطی میتوان استفاده کرد که بهصورت فنی احداث شده باشند و جا برای تردد تراکتور یا ماشین بزرگ فراهم باشد که در این حالت معمولاً بهصورت شیکر تنه توسط بازوی متحرک اقدام به لرزش تنه درخت و جدا شدن میوه از درخت میکنند.
● توصیههای فنی برای برداشت
▪ کنترل شاخسار درخت از نظر حجم و اندازه بهوسیله هرس برای راحتی برداشت
▪ پاک کردن زمین زیر تاج درختان هنگام برداشت محصول برای جلوگیری از آلودگی میوه
▪ نصب تورهای برداشت در زیر درختان برای سهولت برداشت و جمعآوری
▪ جلوگیری از بهکار بردن چوب دستی در چیدن میوه
▪ احداث باغ بهصورت فنی بهمنظور تردد ماشینآلات برداشت و جمعآوری علمی محصول
● بهترین زمان برداشت
رسیدن میوه زیتون پدیدهای طولانی و آهسته است که ممکن است چندین ماه به طول انجامد. طول دوره رسیدن، اصولاً به عرض جغرافیائی منطقه کشت، عملیات زراعی و رقم زیتون بستگی دارد و دمای تابستان و پاییز و آب قابل دسترس نیز نقش مهمی در این رابطه دارد. رسیدن زیتون با افزایش اندازه میوه و تغییر رنگ و پوست آن از سبز به زرد و سپس به قرمز - بنفش و سرانجام به بنفش تند مشخص میشود.
بهترین زمان برداشت زمانی است که میوهها بیشترین درصد روغن را داشته باشند و در این میان روغن حاصله بالاترین کیفیت را دارا باشد، اما در بیشتر مواقع وقوع این دو مورد بهطور همزمان ممکن نمیباشد، زیرا زمانی که روغن میوهها در بالاترین کیفیت خود میباشد، میزان روغن آنها در بالاترین اندازه خود نیست، بنابراین انتخاب زمانی مناسب که در میوهها روغن در حداکثر اندازه خود و کیفیت قابل قبول هم داشته باشد، بسیار مهم است.
فرمول ارائه شده از سوی انستیتو ملی تحقیقات کشاورزی اسپانیا بهمنظور دستیابی به بهترین زمان برداشت بهصورت زیر میباشد:
( 0 × n ) + ( 1 × nⁿ ) + ( 2 × nⁿ 2 ) + ….. + ( 7 × nⁿ 7 ) / 100
در این فرمول، N^۷...N۲,N۱,N۰ تعداد زیتونهائی است که به ۷ گروه زیر تعلق دارند:
● زیتونهائی که دارای رنگ سبز تیره میباشند.
۱- زیتونهائی که دارای رنگ زرد یا سبز مایل به زرد میباشند.
۲- تعداد میوههائی که رنگ پوست آنها زرد شده و نقطههای قرمز نیز روی آنها دیده میشود.
۳- تعداد میوههائی که رنگ پوست آنها قرمز یا بنفش کمرنگ است.
۴- تعداد میوههائی که رنگ پوست آنها سیاه شده، اما رنگ گوشت میوه هنوز کاملاً سبز است.
۵- تعداد میوههائی که رنگ پوست آنها سیاه شده، اما رنگ گوشت میوهها در حال بنفش شدن است.
۶- تعداد میوههائی که رنگ پوست آنها سیاه شده، اما رنگ گوشت میوهها تا روی هسته بنفش شده است.
۷- زیتونهائی که رنگ پوست آنها سیاه و رنگ گوشت میوه کاملاً تیره است.
مناسبترین زمان برداشت، زمان است که این نسبت در بسیاری ارقام عدد ۵ باشد.
از آنجا که محاسبه این شاخص به سهولت میسر بوده و نیازی به ابزار و ادوات مخصوصی ندارد، میتواند کاربرد وسیعی در کلیه مناطق زیتونخیز داشته باشد. لازمه این کار این است که در هر منطقه با توجه به واریته زیتون، منطقه کاشت، شرایط اقلیمی و سایر عوامل که بر روی این معیار تأثیر دارند، شاخص مناسب را محاسبه کرد.
این فرمول از کارآئی بالائی برخوردار است. زیرا در هر نسبتی که برداشت انجام میشود، میتوان کیفیت روغن حاصله را مورد ارزشیابی قرار داد که در مورد هر منطقه و هر رقم با توجه به شرایط آب و هوائی ممکن است متفاوت باشد.
● برداشت زیتون
برداشت زیتون یکی از پرزحمت ترین و پرهزینه ترین و وقت گیرترین مراحل تولید زیتون است و باید در اجرای آن دقت بسیار نمود. زیرا روش های نادرست برداشت زیتون ممکن است صدمات جبران ناپذیری به این محصول بزند و از طرفی موجب کم بار نمودن درختان زیتون در سالهای آینده گردد. به طور کلی برداشت زیتون به سه صورت امکان پذیر است:
۱- چیده به وسیله دست(دست چین)
۲- چوب زدن یا تکان دادن درخت
۳- تلفیقی از دو روش قبلی
اکنون که مراحل کاشت و برداشت زیتون را خواندیم به مقوله اگروتوریسم آن اشاره می کنیم:
زیتون محصول مناسبی برای اگروتوریسم است زیرا نماد سمبلیک آن خود نشانه صلح و دوستی است از این رو می توان این محصول را یکی از مهمترین عناصر جذب گردشگر در منطقه رودبار به شمار آورد.
برای تبدیل باغ های زیتون به یک مجموعه گردشگری باید مشارکت کشاورزی در طرح محقق یابد و در این میان چاپ کتابچه و نقشه پراکندگی این محصول در استان گیلان، می تواند تبلیغات موفقی را در این زمینه ترتیب دهد.
جمع آورنده : خانوم بهادری و خانوم نیک نفس
منبع:
http://www.riauae.blogfa.com/page/olive