بادام : کاشت ، داشت ، برداشت

بادام یکی از قدیمی ترین درختانی است که در مناطق سردسیری و نیمه سردسیری ایران کشت می شود .بعضی از دانشمندان گیاه شناس موطن اصلی بادام را به ایران نسبت می دهند . فرض بر این است که خواستگاه اصلی بادام منطقه وسیعی از ایران و تاجیکستان و افغانستان تا غرب پاکستان بوده که همراه کاروانها  به فنیقیه و از آنجا به یونان و بعدها توسط یونانی ها به سایر بنادر دریای مدیترانه انتقال و انتشار یافته است قریب دویست سال است که بادام در نقاط مختلف حوزه مدیترانه از طریق هسته تکثیر شده و در اثر انتخاب طبیعی توده های مختلفی از بادام در نقاط مختلف جغرافیایی دنیا به وجود آمده و سازگار شده اند . به طور مثال توده بادام های اسفاکس در تونس طوری با طبیعت آنجا سازگار شده اند که نیازی به سرما نداشته و نیاز سرمایی را از بین خود حذف نموده اند به طور کلی می توان گفت بادام بومی نقاط گرم و خشک آسیای غربی بوده و امروزه کشت آن در اسپانیا ،‌ ایتالیا ، ایران ،‌مراکش ،‌ پرتغال ، یونان و ترکیه به طور وسیع معمول گردیده است . در دو دهه اخیر شاهد افزایش تولید بادام در آمریکا نیز هستیم امروزه آن کشور یکی از صادر کنندگان عمده این محصول به اروپا و سایر نقاط دنیا بوده و در سطح بین المللی ۴/۳ صادرات جهانی مغز بادام را در اختیار دارد . 

 

مشخصات گیاه شناسی بادام :

درخت بادام از جنس prunes و از خانواده rosacea است که خویشاوندی نزدیکی با گونه های مختلف میوه های هسته دار از قبیل آلو و گوجه و بویزه با هلو و شلیل دارد . و از تلقیح بین بادام و هلو دو رگ هایی به نام هلو * بادام به دست آمده است که گیاه شناسان به نام  Amygdalus commumis و از زیر خانواده Prunoidae معرفی کرده اند علاوه بر بادام های اهلی گونه های وحشی بسیار متعددی در خاورمیانه و آسیای مرکزی به طور گسترده ای وجود دارد که حاصل تلقیح و دورگ گیری طبیعی آنها بین خود یا بین گونه های اهلی است و در حال تحول و دگرگونی های گیاهی هستند .

 

مشخصات ظاهری درخت بادام :

بادام درختی است قوی که ارتفاع آن بر حسب رقم و آب و هوا و حاصلخیزی خاک و مواظبت های زراعی بین 6 تا 10 متر یا بیشتر متغیر است . درخت بادام ریشه های قوی دارد که می تواند به طور عمودی تا 3 متر در خاک نفوذ کند بدین سبب قادر است بخشی از احتیاجات و نیاز آبی خود را در مواقع خشکی و کم آبی از اعماق خاک تامین نماید . در تنه درخت بادام در جوانی به رنگ خاکستری شفاف و صاف بوده به تدریج تیره تر شده و ترک بر می دارد گل بادام شامل 5 کاسبرگ و 5 گلبرگ و 20 تا 30 پرچم است تخمدان آن محتوای دو  تخمک است. جوانه های گل ممکن است منفرد یا 2-3جوانه همراه با جوانه های چوب در یک گره مشاهده شوند . بعضی ارقام بادام غالبا دارای گل های خود ناسازگار بوده و گیاه دگرگشنی است. برگهای بادام  کشیده و نوک تیز و ضخیم و چرمی است . علت  تلخی میوه بعضی از ارقام بادام  وجود ماده ای به نام گلوکوزید سیانوزنتیک آمیگدالین در مغز آنهاست.

 

نیازهای اکو لو ژ یکی بادام :

-                   نیاز به سرما

-                   نیاز به گرما

-                   نیاز به نور

-                   بارندگی

-                   رطوبت

-                   باد 

-                   شرایط خاک

-                   نیاز ابی درخت

 

فصل گلدهی :

پس از آن که میزان سرمای مورد نیاز درختان بادام تامین شد جوانه های گل دهنده با توجه به گرمای محیط متحول شده و دکرکونی به تدریج آغاز می شود. در شرایط مساوی ارقامی که نیاز زیاد به سرما دارند و میزان سرمای لازم به حد کافی به آن ها نرسد متحول نمی شوند و گل های انها دیر تر از موعد شروع به باز شدن می کنند. لذا تاریخ گل کردن بستگی زیادی به شرایط اقلیمی دارد و بر حسب وضعیت اب و هوایی هر سال تاریخ گل کردن از ده روز تا چندین هفته ممکن است نوسان داشته باشد.   

 

سال آوری :

جوانه های گل دهنده بادام مثل اغلب میوه های این جنس در زمانی که میوه روی درخت دیده می شود  آغاز به تکوین و تکمیل می کنند. واین خود سرآغاز تناوب یا سال آوری است. به این معنا وقتی که تولید در سالی زیاد باشد جوانه های گل سال بعد به سبب کمبود مواد غذایی کمتر و برعکس وقتی تولید کم باشد جوانه های زایشی بیشتر می شوند. ویژگی تناوب که معمولأ 6-7 سال پس از کاشت پدید می آید متأ ثر از شرایط رشد گیاهی است مثلأ اگر درخت بادام خشکی زیاد تری متحمل شده یا مواد غذایی کمتری به آن برسد ،تنا وب تولید آن شدید تر خواهد شد. با این حال در گونه های اروپایی اختلاف زیادی بین ارقام از نظر سال آوری دیده می شود مثلاً در ارقامی مانند راشل اگر به خوبی آبیاری شده و مواظبت های زراعی لازم انجام شده باشد باز پدیده سال آوری پس از یک سال پرباری ،‌آشکار می شود حال آنکه رقم فرراگنس نسبت به این عارضه حساسیت کمتری نشان داده است . به هر ترتیب بین ارقام بادام های بارآور رقمی دیده نمی شود که نسبت به سال آوری قاطعانه بی تفاوت باشد .

 

 

موارد عمده ای که باید در انتخاب ارقام در نظر گرفت :

1 _ دوره گل دهی بادام

الف – دیر گلی در بادام

ب – انطباق گل دهی

ج – ارقام خود بارور و خودسترون

2 – عوامل موثر بر تولید بادام

3 – مقاومت بادام به بیماریها  و آفت ها

4 – دوره بلوغ و سهولت برداشت

5 – کیفیت مغز بادام در تجارت

 

کاشت نهال :

فصل کاشت :

نهال بادام نیز مثل اغلب درخت های میوه معمولاً‌ هنگام خواب زمستانه قبل از بیدار شدن درخت کاشته می شود اما بهترین موقع کاشت آن در ایران از آذر تا نیمه دوم دی ماه است و این موقعی است که ریشه های حساس بادام ،‌ شک انتقال را بهتر تحمل می کنند و با استقرار در جای خود تا قبل از باز شدن برگچه ها ،‌ به ریشه زایی مجدد می پردازند . در غیر این صورت برگچه های جوان پس از بیداری ،‌ از ذخیره قبلی درخت استفاده کرده و در نتیجه احتمال خشک شدن آن زیاد می باشد . برای کاشت هرگونه نهال میوه ای که هنگام انتقال و دوری راه صدماتی دیده باشند ، عمل اندود و یا آغشته کردن ریشه نهال ها در مخلوطی مرکب از خاک رس با مخلوط کود گاوی به اضافه آب که در چاله نهال ریخته می شود عملی مفید و موثر در استقرار نهال خواهد بود .

تراکم کاشت :

فواصل کاشت و زمانهای مورد نیاز در یک هکتار به عموامل زیر مربوط می شود :

شرایط اقلیمی  : در مناطق کم آب و زمینهای کم عمق تراکم درخت کمتر و فاصله آنها بیشتر است باغهایی که دسترسی کافی به آب دارند تراکم درخت در آنها بیشتر است .

قدرت رشد درخت : در ارقامی که حجم کمتری دارند می توان تراکم درخت افزایش داد .

کشت دیم : در کشت دیم تراکم درخت را با میزان بارندگی تنظیم می کنند .

 

آفت ها و بیماریهای عمده درختان بادام :

-                   زنبور مغز خوار بادام

-                   شته های بادام

-                   شپشک آسیایی

-                   شپشک گوجه

-                   بیماری پوسیدگی ریشه

-                   لکه آجری بادام

-                   بیماری قارچی روی برگ ،‌ شاخه و میوه بادام به نام Fusieoeeum amygdali

اهمیت اقتصادی بادام در ایران و جهان :

در دهه های اخیر تحولات زیادی در توسعه و کشت بادام صورت گرفته است . در این زمینه کشورهای حوزه مدیترانه ( اسپانیا – ایتالیا – فرانسه – یونان و کشورهای شمال آفریقا ) به منظور دست یابی به ارقام پر محصول و مرغوب در اصلاح ژنتیکی اینگونه کارهای مهمی انجام داده اند و برخی از کشورها با روش های پیشرفته سطح زیر کشت آن را افزایش داده اند . بر اساس آمار سازمان خوار بار کشاورزی جهانی ( F.A.O) مقدار تولید بادام در جهان جمعاً 806/560/1 تن بوده که از این مقدار 000/560 تن به کشور آمریکا تعلق داشته است .

مشکلات بادام کاری در ایران :

-                   غیر پیوندی بودن درختان در نتیجه یک دست نبودن محصول

-                   سرما زدگی بهاره ، تولید نا منظم محصول

-                   نا مرغوب بودن محصول به علت اختلاط زیاد

-                   عدم همزمانی در رسیدن میوه ها

-                   طغیان آفات و بیماری ،‌ در اثر رها شدگی و پیری درختان

-                   غیر مکانیزه بودن باغها با توجه به تراکم بیشتر درختان 

 

عملیات قبل از احداث باغ :

انتخاب زمین باغ :

پایه بادام بذری ،‌ هلو ، و هلو * بادام حساس به بیماری قارچی ریشه ای از جمله ورتیسلیوم ، آمیلاریا و فیتوفترا می باشند .

در انتخاب زمین باغ باید دقت نمود که کشت قبلی بادام نباشد و گیاهان حساس به بیماری قارچی نیز کشت نشده باشد .

آماده سازی زمین :

آماده سازی زمین در دو مرحله صورت می گیرد :

-                   عملیات قبل از کاشت

-                   عملیات پس از کاشت

عملیات قبل از کاشت : خرد کردن طبقات فشرده در خاک زیرین با استفاده سوسلاپ ، شخم خیلی عمیق و یا ریپر

بی نیاز کردن درختان از کودهای پایه فسفات ،‌ پتاس و کود آلی در سالهای اول رشد . در فصل تابستان قبل از عملیات کاشت بر اساس تجزیه خاک ، مقدار کافی از کود آلی و کودهای فسفات و پتاس را به طور یکنواخت در سطح زمین پخش می کنند سپس با شخم عمیق کودها را در عمق هفتاد تا هشتاد سانتی متر قرار می دهند .

 

عملیات در سطح زمین باغ پس از کاشت :

این عملیات از دو نظر مفید می باشد :

ایجاد یک لایه نرم و خشک از خاک در سطح زمین به منظور جلوگیری از تبخیر ( مالچ خاک ) . دفع علف های هرز که مصرف کننده آب و مواد غذایی می باشند ، بدین جهت در فصل پاییز یک شخم سبک و کم عمق در سطح باغ می زنند سپس در فصل بهار و تابستان پس از هر بارندگی با پنجه غازی سطح زمین را سله شکنی کرده و علف های هرز آن را از بین می برند .

خاک ورزی یا اصلاح خاک :

برای اصلاح خاک سعی می کنند مقدار هموس را در خاک افزایش دهند . افزایش هموس در خاک ، با کاشت کود سبز ، کودهای حیوانی و بقای مواد سلولوزی در خاک ایجاد می گردد .

 

برداشت :

 محصول بادام بعد از رسیدن میوه ها  با دست یا چوب های بلند و یا به طور مکانیکی برداشت می شود . در زمان رسیدن میوه ،‌ پوست سبز بادام تغییر رنگ داه پژمرده شده و شکاف طولی در آن ایجاد می گردد در این مرحله میوه ها به راحتی از درخت جدا شده و پوست گیری آن نیز آسان می گردد . میوه بادام برخلاف سایر میوه ها به صورت چغاله نیز مورد مصرف قرار می گیرد ، بنابراین در دو مرحله به صورت میوه سبز و خشک محصول آن را برداشت می کنند .

 

منابع و مآخذ :

-            http://www.baghdari.blogfa.com/post-30.aspx

-            بادام ( کاشت ، تولید و فرآوری ) ، نگارش تراب امیر قاسمی ، ناشر : آیندگان ، نوبت چاپ : اول 1381.

-          راهنمای بادام ( کاشت ، داشت و برداشت ) ، سعید چای چی ، نادر حسن زاده ، محمد مشهدی جعفر لو ، احمد بای بوردی ، ناشر : نشر آموزش کشاورزی ، نوبن چاپ : اول 13