لیمو

 
لیمو ترش از درختانی است که به دلیل عطر خوش میوه ها و طعم ترش مزه آنان مورد توجه قرار می‌گیرد. البته در بین مرکبات گونه های مختلفی هستند که میوه های ترش مزه دارند و با نام کلی و عمومی لیمو شناخته می شوند اما در بین این گونه ها ، دو نمونه از محبوبیت بیشتری برخوردار هستند. یکی از آنان Citrus limon است که در کشور ما با نام لیمو ترش مازندرانی (ایتالیایی و نام انگلیسی Lemon) و دیگری با نام علمی Citrus latifolia است که با نام لیمو ترش شیرازی (ایرانی و نام انگلیسی Lime) شناخته و معرفی می شوند.

لیمو ترش مازندرانی،این درختان همیشه سبز ۶-۳ متر ارتفاع دارند و معمولا تیغ‌های تیزی نیز بر روی شاخه های آنان وجود دارد. برگها وقتی تازه و جوان هستند ته مایه‌ای از رنگ قرمز دارند که با بالغ شدن برگ از بین می رود. جوانه های گل قرمز رنگ هستند اما گلهای معطر این گیاهان به رنگ سفید هستند و به شکل منفرد و یا در دسته‌های چندتایی در محور برگها شکل می گیرند. میوه ها بیضی شکل و زرد رنگ هستند و حدود ۱۲-۷ سانتیمتر طول دارند و سطح میوه تا حدودی ناصاف است. مهمترین نام انگلیسی این لیمو Lemon است.

لیمو ترش شیرازی (ایرانی) ،در واقع از دو رگه گیری بین لیموی مازندارنی و بالنگ بدست آمده است. در واقع این نوع لیمو همان درختی است که بیش از سایر مرکباتی که میوه های ترش مزه دارند به شکل تجاری در سراسر دنیا و در مکانهایی که آب و هوای مناسبی دارند و به منظور تولید تجاری این میوه کشت می شوند.یکی از دلایل این مسئله تحمل بیشتر این گونه از درختان در برابر سرمای هوا و در مقایسه با سایر درختان مرکبات است که میوه های مشابه و ترش مزه تولید می کنند. درختان لیمو ترش شیرازی ۶-۵/۴متر ارتفاع دارند . ساقه های آنان مقدار کمی خار دارد و یا حتی بدون خار است . برگها نیز کمی معطر هستند و هنگام جوانی ته مایه ای از رنگ ارغوانی دارند اما بعدا همگی سبز رنگ می شوند. جوانه های گل ته مایه ای از رنگ ارغوانی دارند اما گلها سفید رنگ هستند . میوه ها پوستی نسبتا صاف و سبز رنگ دارند و اگرچه میوه های بالغ در نهایت زرد رنگ می شوند اما هنگامی که سبز رنگ هستند از درخت جدا و مصرف می شوند. میوه ها بدون هسته و یا تقریبا بدون هسته هستند و نسبت به سایر لیموها ، میوه های درختان لیمو ترش شیرازی ماندگاری بیشتری بعد از برداشت از خود نشان می دهند. این لیمو در زبان انگلیسی معمولا Lime خوانده میشود.

شرایط محیطی

آبیاری : درختان لیمو ترش به طور کل و البته زمانی که بالغ هستند دوره های کوتاه مدت خشکی را به خوبی تحمل می کنند اما برای تولید میوه مناسب و بخصوص برای درختان جوانی که تازه کشت شده اند می بایست برنامه منظم آبیاری را در نظر گرفت . برای درختان جوان تازه کشت شده بهتر است که در طی ماه اول کاشت هر ۳-۲ روز یکبار نسبت به آبیاری درخت اقدام کرد اما بعد از گذشت یک ماه، فاصله آبیاری را افزایش داد و به هر هفته یکبار و یا هر ۱۰ روز یکبار رساند. درختان بالغ نیز به همین صورت هستند یعنی اگر نزولات آسمانی در حدی نیست که نیاز آبی گیاه را فراهم کند هر ۱۰ روز یکبار نیاز به آبیاری درختان بالغ است تا دچار ریزش غنچه و میوه های کوچک و یا ریز شدن محصول تولیدی و کم آب شدن آن نشود. هنگام هر نوبت آبیاری بهتر است که خاک اطراف تنه گیاه تا شعاع حداقل ۳۰ سانیتمتری و عمق ۹۰ سانتیمتری به خوبی مرطوب شود. اینکه چه میزان آب لازم است تا در این عمق نفوذ کند و آنرا مرطوب کند بستگی به بافت خاک دارد یعنی بافت خاک هر مقدار سبک تر باشد به دلیل سرعت بیشتر نفوذ آب در خاک به حجم آب کمتری نیاز داریم تا به عمق ۹۰ سانتیمتری برسد و در مورد خاک سنگین نیز به حجم آب بیشتری نیاز است. معمولا در خاک با بافت متوسط اگر سطح رویین خاک را در نظر بگیریم و روی این سطح را با آب به ضخامت ۸-۷ سانتیتمتر بپوشانیم ، این حجم از آب برای نفوذ در عمق ۹۰ سانتیمتری و مرطوب کردن این عمق از خاک کافی است. همانطور که درختان لیمو بهتر است خشکی نکشند، آبیاری بیش از اندازه و مرطوب بودن خاک می تواند یکی از دلایل عدم گلدهی این درختان باشد. به همین دلیل برخی از پرورش دهندگان ترجیح می دهند زمانی که سطح خاک تا عمق ۱۰-۷ سانتی خشک شد، سپس اقدام به آبیاری درختان لیمو کنند .

نور: درختان لیمو ترش را باید در مکانی با نور کامل و مستقیم آفتاب کاشت یعنی در مکان کاشت باید رزوانه حداقل ۸-۶ ساعت نور مستقیم آفتاب وجود داشته باشد. کمبود نور از جمله دلایل ریزش گلها و یا حتی در صورت شدید بودن این مسئله عدم گلدهی درخت است . البته نور بیش از اندازه و بیش از ۱۲ ساعت در طی روز به خصوص در مناطقی که تابستانهای گرمی نیز دارند موجب سوختن نوک و حاشیه برگها و ریزش غنچه های گل می شود. نبابراین در چنین مناطقی بهتر است که گیاه را در جایی بکاریم تا از سایه در طی بعد از ظهر برخوردار باشد.

دما: درختان لیمو ترش به طور کل در مقایسه با سایر مرکبات به سرما حساسیت بیشتری دارند اما در میان آنان لیموترش شیراز تحمل بیشتری نسبت به سرما از خود نشان میدهد. مثلا لیمو ترش مازندرانی دما را تا حدود ۴- درجه تحمل می کند و بعد از برگهایشان خواهد ریخت اما لیمو ترش شیراز در ۵/۶- این اتفاق برایش روی می دهد و در ۷- درجه سانتیگراد درخت از بین خواهد رفت. اما توجه کنید اگر بخواهیم آسیبی در اثر سرما به این گیاه وارد نشود بهتر است که اصلا دما در طی زمستان زیر صفر نزول نکند. زیرا در چنین شرایطی و دمایی، قطعا به گلها و میوه های جوان این گیاهان آسیب می رسد و از بین خواهند رفت. درختان لیمو ترش همانند سایر درختان میوه نیاز سرمایی دارند تا بتوانند توانایی تولید گل و میوه را بدست آورند و نیاز سرمایی آنان ۳۰۰ ساعت دمای زیر ۲۰ درجه است که البته چندان هم سرد نیست و بهتر است کلمه هوای خنک را برای آن استفاده کرد.البته برخی منابع علمی دمای مناسب برطرف شدن نیاز سرمایی این درختان را حدود ۱۵ درجه اعلام کرده اند. همچنین این درختان به طور کل در مناطقی که تابستانهای نسبتا خنکی دارند بهتر رشد می کند و با تابستانهای بسیار گرم سازگاری ندارد مگر اینکه از آبیاری مناسب و همچنین محافظت از نور در طی بعد از ظهر برخوردار باشد.

خاک: درختان لیمو خاکی با زهکش خوب و کمی اسیدی نیاز دارند. یعنی در مناطقی که خاک گچی است (اسیدیته بیش از ۵/۷) این درختان رشد خوبی نخواهند داشت. همچنین این درختان بخصوص لیمو ترش مازندارنی خاکهای فقیر را به خوبی تحمل کرده و در این خاکها رشد می کنند. فاصله کاشت درختان لیمو حدود ۷-۶ متر از یکدیگر است. کوددهی این درختان در سه مقطع زمانی در طی سال انجام می شود که این مقاطع عبارتند از اواخرزمستان/ اوایل بهار – اواخر بهار/اوایل تابستان – اواخر تابستان) .

توجه۱- برای درختان جوان بخصوص در سال اول و دوم رشد کودهایی با درصد نیتروژن پایین توصیه می شود تا گیاه دچار سوختگی ریشه نشود. قویترین کودی که برای چنین درختانی توصیه می شود سولفات آمونیم است.

توجه ۲- بعد از دادن محلول کود به خاک اطراف گیاه ، آنرا به خوبی آبیاری کنید تا کود به اکثر ریشه های گیاه برسد.

توجه ۳- فاصله حداقل ۱۰-۵ سانتیمتری را بین مکان کوددهی و تنه گیاه رعایت کنید

توجه ۴- گاهی برخی افراد که به شکل شخصی و خانگی نسبت به نگهداری درختان مرکبات اقدام می کنند تمایلی به استفاده از کود شیمیایی ندارند می توانند از خاک برگ استفاده کنند بدین صورت که با شروع فصل بهار خاک برگ را به ضخامت حدود ۵ سانتیمتر در اطراف درخت و البته با در نظر گرفتن فاصله ۵ سانتیمتر از تنه اصلی درخت بر روی سطح خاک پخش می‌کنیم و هر سال این عمل را در فصل بهار تکرار می کنیم. در شیوه بکارگیری خاک برگ به جای کود شیمیایی ممکن است کمبود عنصر فسفر پیش آید که برای مرتفع ساختن این مشکل می توان از ماده ای همانند پودر استخوان استفاده کرد. این پودر بر روی سطح خاک پاشیده می شود به تدریج همراه آبیاری حل شده و فسفر آن مورد استفاده درخت قرار میگیرد.

توجه ۵- فسفر برای درختان مرکبات مهم است و یکی از عناصر نسبتا پرمصرف این درختان است و کمبود فسفر یکی از دلایل مهم عدم رشد مناسب این درختان به شمار می رود. البته باید دقت کرد که اگرچه وجود فسفر بسیار مهم است اما بیش بود این عنصر و زیاده روی در استفاده از آن بسیار بیش از کمبود آن به درختان مرکبات آسیب وارد می کند. برخی از پرورش دهندگان تجاری باغهای مرکبات از کودهای فسفر نیز علاوه بر سایر برنامه های کوددهی به شکل اضافی نیز استفاده می کنند. بدین صورت که در هنگام آماده سازی خاک باغ برای کاشت درختان مرکبات از ۴۵۴-۲۲۷ گرم کود فسفره استفاده می کنند و با خاک مخلوط می کنند و بعد از آن هر ۴-۳ سال یکبار از کودهای فسفره استفاده می‌شود. کودهای فسفره بهتر است که در عمق حدود ۳-۲ سانتیمتری سطح خاک قرار گیرند تا ریشه ها دسترسی بهتری به آنها داشته باشند.

درختان لیمو ترش را می توان در گلدانهای بزرگ پرورش داد در این صورت برنامه های کوددهی این درختان با درختانی که به شکل تجاری و در فضای آزاد متفاوت است معمولا برای این درختان کودهایی با نسبت ۱-۱-۲ هر سه ماه یکبار استفاده می شود.

هرس: برنامه هرس این درختان از زمان جوانی اکثرا به منظور جلوگیری از بلند شدن انان و کنترل ارتفاع آنان انجام می شود به نحوی که حداکثر تا حدود ۵/۳ متر باقی بمانند. تا زمانی که درخت به ارتفاع دلخواه نرسیده است معمولا هرسی نیز انجام نمی شود مگر در حد قطع شاخه هایی که مرکز درخت را بسیار شلوغ کرده اند و یا شاخه هایی که با هم در تماس هستند و مزاحم رشد هم می باشند و یاشاخه های سرمازده و آسیب دیده. در طی دوران رشد این درختان ساقه ها بسیار بلند و پر رشد که معمولا محصول چندانی نیز تولید نمی کنند، به اندازه یک سوم یا یک چهارم طولی که دارند سرزنی می شوند تا رشد ساقه های جدید تحریک شود.بهترین زمان هرس نیز بعد از اوج میوه دهی و قبل از اوج گلدهی بعدی است.

تکثیر: استفاده از بذر این گیاهان یکی از روشهای تکثیر درختان لیمو است. از زمان کاشت بذر تا بالغ شدن درخت و میوه دهی آن حدود ۷-۶ سال و حتی گاهی تا ۱۵ سال طول می کشد. کاشت بذر این درختان سخت نیست. بذرها را باید از درون میوه درآورد و با آب شست و به مدت ۸ ساعت در آب خیساند. اگر پوسته رویین و نازک هسته ها را جدا کنیم جوانه زنی بذرها ساده تر صورت می گیرد. اگر هم که جدا سازی این پوسته سخت است می بایست قبل از خشک شدن پوسته هسته نسبت به کاشت آن اقدام کرد . در مخلوط خاک برگ +شن بذرها را می کاریم و به اندازه حدود ۵/۱سانتیمتر بر روی آنان مخلوط خاک می ریزیم و مراقب هستیم تا سطح خاک همواره مقداری از رطوبت را داشته باشد. مکانی روشن و به دور از نور مستقیم آفتاب و با دمای حدود ۲۱ درجه برای جوانه زنی بذرها لازم است. بعد از جوانه زنی و به مدت ۶-۳ هفته نیز برای گیاهان جوان دمای حدود ۲۱-۱۸ درجه و حدود ۴ ساعت نور مستقیم مناسب است و بعد از آن می توان میزان نور را بیشتر کرد. قلمه گیری روش دیگر تکثیر درختان لیمو است. قلمه گیری در فصل اواخر فصل بهار /وایل تابستان و از درختان جوان و یا ساقه های جوان و تازه رشد کرده نتیجه بهتری خواهد داشت. طول قلمه ها حداقل ۱۰ سانتیمتر است و نباید حاوی گل و یا میوه باشد . تمامی برگها به جز۳-۲ برگ بالای قلمه جدا می شوند. جدا کردن پوست پایین قلمه به طول۵/۲ سانتیمتر و یا کاربرد هورمونهای ریشه زایی نیز به تحریک ریشه زایی کمک می کند. از مخلوط خاک برگ +شن می توان برای کاشت قلمه ها استفاده کرد و حدود نیمی از طول قلمه در بستر کاشت فرو می رود. دمای مناسب ریشه زایی حدود ۲۳- ۲۱ درجه است و نباید اجازه داد که سطح خاک رطوبت خود را از دست بدهد اما این به معنی خیس بودن همیشگی سطح خاک نیست. از غبارپاشی و همچنین کشیدن پلاستیک بر روی قلمه ها نیز به منظور حفظ رطوبت اطراف قلمه ها می توان استفاده کرد. ریشه زایی حدود ۴-۳ هفته طول می کشد و از زمان ریشه زایی قلمه تا زمانی که درخت تولید میوه داشته باشد حدود ۴-۳ سال زمان می برد. پیوند زنی نیز از دیگر روشهای تکثیر این یگاهان است که معمولا از روش پیوند شکمی یا T برای این منظور استفاده می شود. زمانی مناسب پیوند زنی از اواسط بهار تا اواسط پاییز است. پیوندک را بر روی پایه ای به ارتفاع حدود ۱۵ سانیتمتری از سطح خاک قرار می دهیم و مابقی طول پایه کوتاه می شود. توجه کنید که معمولا از پایه لیمو ترش برای درختان لیمو ترش استفاده می شود همچنین اگر در فکر بکارگیری پایه لیمو ترش برای سایر درختان مرکبات هستید باید به این نکته توجه کنید که این کار می تواند منجر به افزایش سرعت رشد شود اما تاثیر منفی بر روی طعم میوه مرکبات خواهد داشت مثلا پرتقالی ترش تر بدست خواهد آمد. همچنین هنگام تهیه پیوندک حتما از درختی که بالغ است (به مرحله میوه دهی رسیده است) پیوندک تهیه کنید اگر پیوندک را از درختان جوان که هنوز نابالغ هستند تهیه کنید بعد از عمل پیوند باید مدت زمانی بیشتر صبر کنید تا گیاه حاصل از عمل پیوند به توانایی گلدهی و میوه دهی برسد.

آفات و بیماری: از آفات درختان لیمو می توان به شته ، شپشک ،شپشک آردآلود نام برد. از بین بیماری ها نیز بیماری های قارچی لکه سیاه ، آنتراکنوز ، لکه روغنی ، پوسیدگی قهوه ای، بیماری قارچی ریزش میوه های نارس و همچنین شانکر باکتریایی نام برد.

 

منبع:

 

http://www.khuisf.ac.ir/ShowPage.aspx?page_=form&lang=1&sub=172&PageId=12651&tempname=manzar